Separacja małżonków

Separacja została uregulowana w dziale V kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Stanowi środek zaradczy dla małżeństw, które nie spełniają przesłanek do orzeczenia rozwodu albo z powodów ideologicznych bądź w nadziei na naprawę relacji nie są gotowe na definitywne zakończenie związku. Separacja może pełnić funkcję łagodzenia konfliktów małżeńskich, jednocześnie realizując zasadę trwałości małżeństwa.

Przesłanki orzeczenia separacji

Najważniejszą przesłanką orzeczenia separacji jest zupełny rozkład pożycia małżeńskiego. Oznacza to zerwanie więzi uczuciowej, fizycznej i gospodarczej między małżonkami. W przeciwieństwie do przesłanki rozwodu, w przypadku separacji nie jest wymagana trwałość rozkładu pożycia, czyli brak rokowań na jego ponowne nawiązanie.

Przesłanką orzeczenia separacji może być również zgodne żądanie małżonków. Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje możliwość orzeczenia separacji na tej podstawie, jeżeli małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci. Celem tego rozwiązania jest uniknięcie eskalacji konfliktu małżeńskiego. Sformułowanie „na zgodne żądanie” oznacza, że choć sąd powinien ustalić istnienie zupełnego rozkładu pożycia, może odstąpić od przeprowadzania szerszego postępowania dowodowego i oprzeć rozstrzygnięcie wyłącznie na przesłuchaniu stron.

Nie można pominąć negatywnych przesłanek orzeczenia separacji. Orzeczenie separacji nie jest dopuszczalne, jeżeli mogłoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków lub jeżeli z innych względów byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

W odróżnieniu od negatywnych przesłanek rozwodu, sąd może orzec separację nawet wtedy, gdy wyłączna wina rozkładu pożycia leży po stronie małżonka występującego

z żądaniem. Celem takiego rozwiązania jest unikanie dalszego zaostrzania konfliktu oraz ochrona potencjalnej szansy na odbudowę małżeństwa.

Orzekanie o separacji

Należy zaznaczyć, że żądanie separacji nie wyklucza żądania rozwodu i odwrotnie. Jednak w przypadku zgłoszenia obu żądań, o ile są one uzasadnione, sąd orzeka rozwód. Sprawy o separację rozpoznaje sąd okręgowy.

W przypadku zgodnego wniosku małżonków niemających wspólnych małoletnich dzieci, sprawa rozpatrywana jest w postępowaniu nieprocesowym. Natomiast jeżeli separacja jest przedmiotem sporu, sąd prowadzi postępowanie procesowe, w którym ustala, czy i który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia.

Orzeczenie separacji może ułatwić późniejsze rozwiązanie małżeństwa, jeśli sytuacja nie ulegnie poprawie i nadal nie będzie podstaw do powrotu do wspólnego pożycia, a także nie zajdą inne negatywne przesłanki uniemożliwiające orzeczenie rozwodu.

Skutki separacji

Małżeństwo mimo orzeczenia separacji nadal trwa. Należy podkreślić, że separacja nie stanowi sposobu rozwiązania małżeństwa, lecz jego specyficzną formę trwania. Małżonek pozostający w separacji nie może zawrzeć nowego małżeństwa ani powrócić do nazwiska noszonego przed jego zawarciem.

Orzeczenie separacji uchyla jednak obowiązek wspólnego pożycia. Co istotne, wyłączone zostaje domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki, jeżeli dziecko urodzi się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji. Brak wspólnego pożycia skutkuje koniecznością rozstrzygnięcia przez sąd o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem małżonków oraz o kosztach jego utrzymania. Sąd, orzekając separację, rozstrzyga również o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania.

Jak już wcześniej wskazano, sąd orzeka o winie w rozkładzie pożycia, chyba że sprawa toczy się w trybie nieprocesowym, na zgodny wniosek małżonków niemających wspólnych małoletnich dzieci - wówczas kwestia winy nie jest rozpatrywana.

W zakresie obowiązku dostarczania środków utrzymania przez jednego z małżonków drugiemu pozostającemu w separacji, kodeks rodzinny i opiekuńczy odsyła do przepisów dotyczących obowiązku alimentacyjnego między rozwiedzionymi małżonkami.

W wyniku orzeczenia separacji nadal istnieje obowiązek wzajemnej pomocy między małżonkami, jednak jego wykonanie zależy od względów słuszności. Orzeczenie separacji znosi natomiast obowiązek wierności i współdziałania dla dobra rodziny.

Separacja powoduje powstanie między małżonkami przymusowego ustroju rozdzielności majątkowej, który zaczyna obowiązywać z dniem uprawomocnienia się orzeczenia. Ponadto małżonek pozostający w separacji zostaje wyłączony z kręgu ustawowych spadkobierców. Wyłączenie od dziedziczenia może dotyczyć również małżonka przed orzeczeniem separacji, jeżeli spadkodawca wystąpił z takim żądaniem, domagając się ustalenia winy współmałżonka, a żądanie to było uzasadnione.

Zniesienie separacji

Zniesienie separacji następuje na podstawie zgodnego wniosku małżonków. Zasadniczym warunkiem jest ich wspólna i jednoznaczna wola, wyrażona w pisemnym wniosku złożonym do sądu. Sprawę rozpoznaje sąd, który orzekł separację, działając w trybie nieprocesowym. Sąd powinien zatwierdzić zgodne oświadczenie małżonków o zamiarze zniesienia separacji. Tylko w wyjątkowych sytuacjach może badać rzeczywiste motywy stron – co do zasady ogranicza się do formalnej oceny zgodności stanowisk małżonków.

Z chwilą złożenia wniosku i wszczęcia postępowania o zniesienie separacji z mocy prawa zawiesza się postępowanie o eksmisję jednego z małżonków ze wspólnego mieszkania oraz postępowanie dotyczące sposobu korzystania z tego mieszkania.

Zniesienie separacji nie wymaga szczegółowego badania przyczyn jej ustania. Sąd nie analizuje motywacji emocjonalnych ani decyzji małżonków o powrocie do wspólnego pożycia. Jego rolą jest wyłącznie upewnienie się, że oświadczenie woli jest zgodne i nie budzi wątpliwości. Należy podkreślić, że sam powrót do wspólnego pożycia nie powoduje ustania separacji - niezbędne jest stosowne orzeczenie sądu.

Z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o zniesieniu separacji małżonkowie z mocy prawa wracają do sytuacji sprzed jej orzeczenia. Ustają wszelkie skutki separacji, zwłaszcza w zakresie stosunków osobistych i majątkowych, chyba że strony postanowią inaczej.

W niektórych kwestiach konieczne jest jednak orzeczenie sądu:

- Władza rodzicielska - sąd rozstrzyga o sposobie jej wykonywania nad wspólnym małoletnim dzieckiem, kierując się dobrem dziecka.

- Ustrój majątkowy - zgodnie z art. 54 § 2 KRO, zniesienie separacji automatycznie powoduje ustanie przymusowego ustroju rozdzielności majątkowej. Małżonkowie mogą jednak zdecydować się na jego utrzymanie, składając odpowiedni wniosek lub zawierając umowę majątkową małżeńską. W praktyce uznaje się, że w wielu przypadkach rozdzielność majątkowa lepiej zabezpiecza interesy stron, zwłaszcza gdy w czasie separacji doszło do zmian w sytuacji majątkowej małżonków lub w ich relacjach z osobami trzecimi.

Jeśli przed separacją istniał ustrój wspólności majątkowej, zostaje on przywrócony z chwilą zniesienia separacji, o ile małżonkowie nie zdecydują się inaczej.

Podsumowanie

Separacja to instytucja prawna uregulowana w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, stanowiąca alternatywę dla rozwodu, szczególnie w sytuacjach, gdy rozkład pożycia małżeńskiego jest zupełny, ale niekoniecznie trwały. Może zostać orzeczona zarówno na zgodny wniosek małżonków (jeśli nie mają wspólnych małoletnich dzieci), jak i w trybie procesowym. Główną przesłanką orzeczenia separacji jest zupełny rozkład pożycia, przy czym sąd bada również, czy jej orzeczenie nie naruszy dobra wspólnych dzieci ani zasad współżycia społecznego.

Orzeczenie separacji skutkuje zniesieniem obowiązku wspólnego pożycia, wprowadzeniem rozdzielności majątkowej, wyłączeniem małżonka z dziedziczenia ustawowego oraz rozstrzygnięciem o władzy rodzicielskiej i obowiązku alimentacyjnym. Mimo to małżeństwo formalnie trwa, a sąd może orzekać o winie jednego z małżonków.

Separacja może zostać zniesiona na zgodny wniosek stron, bez konieczności badania przyczyn powrotu do pożycia. Postanowienie sądu powoduje przywrócenie skutków prawnych sprzed separacji.

Jeśli rozważają Państwo separację lub chcą zasięgnąć porady prawnej w sprawach rodzinnych, zapraszamy serdecznie na konsultacje do naszej kancelarii adwokackiej. Gwarantujemy pełne wsparcie, rzetelność i indywidualne podejście do każdej sprawy.

WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE IUS COGENS 2025

KANCELARIA ADWOKACKA

IUS COGENS S. C.

P. KONIECKIEWICZ M. SENIW M. SYNAK A. WIŚNIEWSKA

NIP 9562306128

REGON 341540940

+48 602 762 047

kancelaria@iuscogens.pl

ul. Kazimierza Jagiellończyka 6

87-100 Toruń

Obowiązkowe telefoniczne lub elektroniczne rezerwacje.