Zachowek – co warto wiedzieć?

Instytucja zachowku stanowi jedno z fundamentalnych narzędzi ochrony praw spadkowych w polskim systemie prawnym. Ma na celu zabezpieczenie interesów najbliższych osób spadkodawcy, które mogły zostać pominięte lub pozbawione udziału w spadku. W niniejszym artykule przedstawiamy analizę instytucji zachowku, obejmującą podstawy prawne, listę osób uprawnionych, sposób jego obliczania, a także procedurę dochodzenia roszczeń.

Podstawy prawne instytucji zachowku

Zachowek został uregulowany w przepisach kodeksu cywilnego. Celem danej instytucji jest ochrona osób uprawnionych – zstępnych, małżonka oraz rodziców spadkodawcy – przed dowolnym korzystaniem przez niego ze swobody testowania i rozporządzania jeszcze za życia swoim majątkiem. Mechanizm ten zapewnia, że nawet w sytuacji, gdy spadkodawca zdecyduje się na wykluczenie od dziedziczenia ustawowych spadkobierców, mają oni prawo do otrzymania określonej części spadku, którą stanowi zachowek.

Uprawnieni do Zachowku

Osoby uprawnione do zachowku zostały określone w art. 991 kodeksu cywilnego. Do zachowku uprawnieni są:

- zstępni spadkodawcy – obejmują oni dzieci, wnuki oraz dalszych potomków, którzy według prawa mają prawo do dziedziczenia ustawowego,
- małżonek spadkodawcy – osoba pozostająca w związku małżeńskim ze zmarłym, która również posiada prawo do zabezpieczenia ustawowego udziału w spadku,
- rodzice spadkodawcy – w przypadku braku zstępnych lub małżonka, rodzice mają prawo do zachowku.

Podmioty nieuprawnione do zachowku:

- osoby uznane za niegodne,
- osoby, które zrzekły się dziedziczenia lub odrzuciły spadek przysługujący im z mocy ustawy,
- małżonek wyłączony od dziedziczenia w trybie artykułu 940 kc, czyli w sytuacji, gdy spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu z winy małżonka i żądanie to okazało się uzasadnione,
- osoby wydziedziczone przez spadkodawcę.

Sposób obliczania zachowku

Wysokość zachowku zawsze określa się w oznaczonej kwocie pieniężnej, która zależy od kilku czynników w tym od całkowitej wartości masy spadkowej. Obliczenie zachowku odbywa się na podstawie wartości spadku, który uprawniony otrzymałby w wyniku dziedziczenia ustawowego. Uprawnionemu, który jest trwale niezdolny do pracy, oraz małoletniemu zstępnemu należy się 2/3 udziału spadkowego, który przypadłby mu przy dziedziczeniu ustawowym. Wszystkim pozostałym należy się 1/2 udziału spadkowego, który przypadałby im przy dziedziczeniu ustawowym.

Do obliczenia zachowku należy wziąć pod uwagę:

- wartość całkowitą masy spadkowej,
- wielkość udziału spadkowego, który przypadłby danej osobie przy dziedziczeniu ustawowym,
- czy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy,
- czy uprawniony zstępny spadkodawcy jest osobą małoletnią.

Jak dochodzić zachowku?

Nierzadko zdarza się, że zachowek nie jest wypłacany dobrowolnie. W celu uzyskania należnego zachowku warto zwrócić się z pisemnym wezwaniem do jego wypłaty. Jeżeli takie rozwiązanie będzie bezskuteczne, pozostaje wystąpienie na drogę postępowania sądowego w postaci złożenia pozwu do sądu ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy. Jeżeli wartość przedmiotu sporu, czyli należnego zachowku nie przekracza 100 tys. zł właściwym będzie sąd rejonowy. W przypadku przekroczenia kwoty 100 tys. zł właściwym będzie sąd okręgowy.

Pozew powinien między innymi zawierać:

- oznaczenie sądu,
- imiona, nazwiska i adresy stron,
- oznaczenie wartości przedmiotu sporu,
- oznaczenie rodzaju pisma,
- merytoryczną treść, w tym wnioski dowodowe na wykazanie przedstawionych w pozwie faktów,
- podpis strony,
- spis załączników.

Procedura dotycząca zachowku wiąże się z określonymi kosztami. W przypadku wnoszenia pozwu o zachowek pobierana opłata sądowa wynosi 5% wartości dochodzonego roszczenia, którą należy uiścić w momencie złożenia pozwu. Jednakże, gdy żądany zachowek nie przekracza kwoty 20.000,00 zł, opłata ta ma charakter stały i jej wysokość, zależna od sumy roszczenia, mieści się w przedziale od 30 do 1.000 zł. Ponadto, należy brać pod uwagę ewentualne koszty wynikające z wynagrodzenia biegłych sądowych,

a w przypadku oddalenia powództwa – również obowiązek zwrotu kosztów zastępstwa procesowego na rzecz drugiej strony. W sytuacji, gdy uiszczenie powyższych kosztów mogłoby znacząco wpłynąć na możliwości powoda do utrzymania siebie i swojej rodziny, istnieje możliwość wniesienia wniosku o zwolnienie z kosztów sądowych.

Przedawnienie roszczeń uprawnionego z tytułu zachowku następuje z upływem pięciu lat od ogłoszenia testamentu. Natomiast roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od dnia śmierci spadkodawcy, czyli od otwarcia spadku.

Darowizna dokonana za życia, a zachowek

Darowizna dokonana za życia spadkodawcy może mieć istotny wpływ na prawo do zachowku. Wartość darowizn przekazanych osobom uprawnionym do zachowku – na przykład własnym dzieciom – jest obligatoryjnie doliczana do masy spadkowej, niezależnie od tego, kiedy dane darowizny zostały dokonane. Natomiast darowizny na rzecz osób nieuprawnionych do zachowku wlicza się do spadku tylko, jeśli miały miejsce w okresie ostatnich 10 lat przed śmiercią spadkodawcy, z wyjątkiem drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych.

Warto także pamiętać, że niektóre czynności, pozornie niebędące darowizną, po dokładnej analizie sytuacji faktycznej mogą zostać uznane za darowiznę, co dodatkowo wpłynie na obliczenie zachowku.

Podsumowanie

Instytucja zachowku to nie tylko gwarancja ochrony praw spadkobierców ustawowych, ale również narzędzie zapewniające zabezpieczenie materialne dla najbliższych spadkodawcy. W sytuacji, gdy prawo do zachowku zostaje naruszone, uprawnieni mają możliwość dochodzenia swoich roszczeń na drodze sądowej.

Z uwagi na złożoność przepisów osoby zainteresowane dochodzeniem swoich praw do zachowku powinny skonsultować się z doświadczonym prawnikiem specjalizującym się w prawie spadkowym.

Jeżeli uważasz, że Twoje prawa do zachowku zostały naruszone lub potrzebujesz kompleksowej porady prawnej w zakresie prawa spadkowego, zachęcamy do kontaktu

z naszą kancelarią. Nasi specjaliści dokonają szczegółowej analizy Twojej sytuacji oraz przedstawią możliwe strategie działania, mające na celu skuteczne zabezpieczenie Twoich praw.

Nasza kancelaria adwokacka posiada wieloletnie doświadczenie w sprawach spadkowych, w tym w dochodzeniu roszczeń o zachowek. Zapewniamy indywidualne podejście do każdej sprawy oraz kompleksowe wsparcie na każdym etapie postępowania. Dzięki naszemu doświadczeniu i zaangażowaniu jesteśmy w stanie kompleksowo wspierać klientów w trudnych sprawach spadkowych.

Skontaktuj się z nami, aby umówić się na szczegółową konsultację.

WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE IUS COGENS 2025

KANCELARIA ADWOKACKA

IUS COGENS S. C.

P. KONIECKIEWICZ M. SENIW M. SYNAK

NIP 9562306128

REGON 341540940

+48 602 762 047

kancelaria@iuscogens.pl

ul. Kazimierza Jagiellończyka 6

87-100 Toruń

Obowiązkowe telefoniczne lub elektroniczne rezerwacje.